Bernard Lewis Co się właściwie stało? O kontaktach Zachodu ze światem islamu. Wydawnictwo Akademickie Dialog Warszawa 2003 Przekład: dr Jolanta Kozłow

Do niedawna problematyka świata islamu i wszelkie zagadnienia z nim związane interesowały raczej niewielką grupę ludzi. W świadomości kultury masowej wydarzenia, rozgrywające się na arenie bliskowschodniej, pozostawały gdzieś na obrzeżach wiedzy. Telewizja i prasa karmiły nas na ogół suchymi faktami, okraszonymi jedynie od czasu do czasu nie zawsze trafionym komentarzem. Od kiedy Polska wysłała do Iraku swój kontyngent wojskowy, który dołączył do tzw. sił stabilizacyjnych, sytuacja nieco się zmieniła. Pośród rozlicznych reportaży, analiz, dyskusji z udziałem specjalistów coraz więcej ludzi zaczęło poszukiwać odpowiedzi na pytanie: jak doszło do tego, że staliśmy się aktywnymi uczestnikami konfliktu, który wszak nie dotyczy nas bezpośrednio a jednak wywołuje tak wiele emocji. Idąc prostą drogą od tego pytania, zmierzamy do zagadnienia szerszego, które pojawia się z całą jaskrawością w obliczu kolejnych dramatów rozgrywających się z udziałem krajów muzułmańskich: co sprawiło, iż Zachód i świat islamu znalazły się na przeciwległych biegunach niemal we wszystkich dziedzinach życia.

Brak równowagi pomiędzy dwoma światami stał się myślą przewodnią publikacji Bernarda Lewisa pt. Co się właściwie stało? O kontaktach Zachodu ze światem islamu, która właśnie ukazała się nakładem Wydawnictwa Akademickiego Dialog. Przekładu na język polski dokonała arabistka, znawczyni tematu dr Jolanta Kozłowska. Książka Lewisa jest pierwszą publikacją, rozpoczynającą nowy cykl wydawniczy pt.: Temat dnia, poświęcony aktualnym problemom świata współczesnego. Nowa seria ma przybliżyć czytelnikowi problematykę wielu wydarzeń międzynarodowych – ich przyczyny i długofalowe następstwa.

Bernard Lewis jest emerytowanym profesorem Studiów Bliskowschodnich Uniwersytetu w Princeton. Najważniejsze z jego publikacji to: The Arabs in History; The Emergence of Modern Turkey; The Assassins; The Muslim Discovery of Europe and The Middle East: 2000 Years of History from the Rise of Christianity to the Present Day. Książki te zostały przetłumaczone na ponad dwadzieścia języków, m.in. na arabski, perski, turecki i indonezyjski.

W swojej najnowszej publikacji Lewis przeprowadza dogłębną analizę stosunków, jakie od okresu średniowiecza łączyły obie cywilizacje oraz przemian historycznych na przestrzeni dziejów, które mogły przyczynić się do tak drastycznego odwrócenia ról w układzie sił na arenie międzynarodowej. Cofa się do czasów, kiedy świat islamu był największą w świecie potęgą militarną oraz szczycił się największymi osiągnięciami w bardzo różnorodnych dziedzinach. W owym okresie na kontynencie europejskim w pełni polegano na zdobyczach cywilizacyjnych muzułmanów a sama Europa była przez nich postrzegana jako ciemna i barbarzyńska. „A potem nagle relacje się zmieniły. Jeszcze przed epoką renesansu nastąpił w Europie znaczny postęp cywilizacyjny. Z nadejściem nowej epoki Europejczycy wręcz odskoczyli od świata islamu, zostawiając daleko w tyle jego naukowe, technologiczne, wreszcie kulturowe dziedzictwo.” (B.L.)

W niewielkim, bo prawie dwustustronnicowym dziele, obejmującym siedem rozdziałów, autor zastanawia się nad przyczynami rozpadu potęgi świata islamu. Bierze pod uwagę czynniki wewnętrzne, rozpierające go od środka, koncentrując się jednak przede wszystkim na relacjach z Zachodem, uosabiającym w jego książce świat chrześcijański.

Szeroki wstęp do lektury przybliża czytelnikowi okres najwcześniejszy, obfitujący w pasmo zwycięskich wypraw wojskowych i sukcesów na polu nauki i sztuki. W kolejnych rozdziałach stopniowo odsłaniane są różnice, dzielące obie kultury, które zaczęły ujawniać się z całą mocą w momencie pierwszych kontaktów świata muzułmańskiego z kulturą chrześcijańską. Opisane zostały trzy główne płaszczyzny na jakich do tego kontaktu dochodziło: handlu, wojny i dyplomacji. Autor zaznacza przy tym bardzo istotną kwestię, iż przed końcem XVIII w. ludzie z Zachodu mieli więcej okazji do bezpośredniej obserwacji Wschodu niż odwrotnie. Składało się na to wiele czynników, opisanych przez Lewisa, a które nie pozostają bez znaczenia w póżniejszych wzajemnych relacjach.

Lewis poświęca jeden z rożdziałów barierom społecznym i kulturowym, na przykładzie podejścia do kobiet, nauki i muzyki. Wg autora tematy te: „ilustrują trzy zasadnicze różnice w sposobie postrzegania, podejścia i stosunku do świata obydwu cywilizacji.” (B.L.) W dalszej części książki poruszone zostały takie tematy jak: stosunek do reform i równości społecznej a także sekularyzmu, tak odmiennie pojmowanych w obu kulturach. W przedostatnim rożdziale opisane jest miejsce świata islamu w dobie rozwoju technologicznego i ciągłej ewolucji nowinek technicznych, które doprowadziły do całkowitej „transformacji życia”. Wreszcie ostatnia część dotyczy westernizacji Wschodu w dziedzinie sztuki (muzyka, architektura, sztuki wizualne), literatury i rozrywki.

Znaczący jest fakt, iż Lewis napisał swoją książkę jeszcze przed wrześniowymi atakami w Stanach Zjednoczonych. Dlatego też jego publikacja nie zawiera odniesień ani do nich, ani do póżniejszych wydarzeń, do których owe ataki stały się pretekstem. Sięga o wiele dalej wstecz. Konsekwentnie opiera się na historii, bardzo rzadko nawiązując do współczesności. Jednak dramatyczne zdarzenia, których jesteśmy świadkami ostatnimi czasy są właśnie następstwami opisanych przez niego zjawisk (w dziedzinie gospodarki, polityki, religii i kultury), które na przestrzeni dziejów wytworzyły ogromną rozpadlinę pomiędzy dwoma światami, uniemożliwiającą wzajemne zrozumnienie.
Udało mi się zakupić tę książkę dla Ukochanego Męża, ale stała się ona lekturą dla nas obojga.
Lektura ważna i niezwykle zajmująca. Polecamy oboje.