HERMANN HESSE (1877-1962) Znakomity prozaik, poeta i eseista niemiecki, laureat Nagrody Nobla w 1946 r. Debiutował jako autor melancholijnych, wysmakowanych formalnie wierszy utrzymanych w duchu neoromantyzmu: Romantische Lieder (1899, Pieśni romantyczne). Rozgłos przyniosła mu "powieść rozwojowa" Peter Camenzind (1904) ukazująca harmonijny, zgodny z prawami natury rozwój osobowości młodego człowieka z ludu. Ta wczesna powieść Hessego jest historią chłopskiego syna, który zdobywa wykształcenie, wiele podróżuje, odnosi sukcesy literackie, prowadzi burzliwe życie, wreszcie zrezygnowany wraca do rodzinnej wioski. Wątki autobiograficzne łączą się z krytyką moralności mieszczańskiej oraz intelektualistów uciekających od rzeczywistości. Podobny, choć bardziej dramatyczny charakter ma "powieść szkolna" Pod kołami (1906, Unterm Rad). Zebrane w trzech tomach: Diesseits (1907, Po tej stronie), Nachbarn (1908, Sąsiedzi) i Umwege (1912, Drogi okrężne), impresjonistyczne opowiadania o przeżyciach młodych ludzi, pierwszych doświadczeniach miłości i śmierci, odznaczają się urzekającym klimatem i autentyzmem w przedstawianiu zarówno wewnętrznych doznań bohaterów, jak i zdarzeń i urody otaczającego ich świata. Efektem lektury pism Junga i osobistego zetknięcia się ze zjawiskiem psychoanalizy jest Demian (1919), utwór, w którym wgląd w wewnętrzny świat symboli umożliwia bohaterowi poznanie samego siebie i odzyskanie psychicznej równowagi. Ta niewielka, oparta na motywach autobiograficznych powieść zyskała wśród młodzieży w okresie bezpośrednio po I wojnie światowej rangę niemal podręcznika psychicznej autoterapii. Z pozoru jest to powieść o dojrzewaniu. Jej bohater, Sinclair, przechodzi przez rytuały inicjacyjne z pomocą przyjaciela, Maksa Demiana, który uczy go, jak zapanować nad własnym losem. Sinclair przeżywa rozterki zwyczajne dla młodości, lecz dzięki Demianowi poznaje ich rzeczywiste, duchowe - a nie tylko społeczno-obyczajowe - przyczyny. Jego wtajemniczenie w to, co w życiu najważniejsze, wiedzie do powstania "wyższego rodzaju wspólnoty", w której duchowa bliskość umożliwia przekroczenie granic własnego jestestwa i pełne zjednoczenie się z innymi. Widać tu fascynację myślą psychoanalityczną C. G. Junga oraz bliską także naszym czasom potrzebę uporania się z niwelującym wpływem zewnętrznego świata na ludzką psychikę. Indyjską odmianą "powieści rozwojowej" jest Siddhartha (1922), utwór znakomicie osadzony w realiach świata i filozofii Wschodu, pośredni rezultat podróży do Indii w 1911. To jedna z najważniejszych i najpoczytniejszych książek Hermanna Hessego. Siddhartha, potomek rodu braminów, w młodości nie znajduje spełnienia ani w praktykowaniu tradycyjnej kontemplacji, ani w naukach Buddy. Porzuca rodzinne strony i zajmuje się kupiectwem. Ale także powodzenie w interesach, bogactwo i miłość zmysłowa nie dają mu zadowolenia. Dopiero wybierając życie w ubóstwie i blisko natury, bohater dochodzi do głębokiej harmonii ze światem - osiąga mądrość poza wszelką filozofią i religią. Z uczucia odrazy wobec mieszczańskiej rzeczywistości, a także wobec nowoczesnej, zracjonalizowanej cywilizacji, niszczącej w jego mniemaniu ludzką duchowość, i z przeczucia grożącej światu katastrofy zrodziła się największa powieść Hessego. Wilk stepowy (1927, Der Steppenwolf). Ukazuje ona próbę scalenia na nowo osobowości rozbitej na tysiące części i zasypania przepaści między jednostką a światem. Bohater powieści, Harry Haller, alter ego autora, musi w tym celu przejść przez piekło własnej duszy, stawić czoła chaosowi. Dopiero wtedy pod znienawidzoną otoczką barbarzyńskiej zmysłowości odkryje nieśmiertelny, pozytywny świat idei, co pozwoli mu zaakceptować niedoskonałą rzeczywistość. Tematem powieści jest dążenie człowieka do ustanowienia harmonii między instynktem a rozumem. Bohaterem jest wyalienowany, pogrążony w smutku intelektualista Harry, któremu nastroje pesymizmu nie pozwalają na żadne pozytywne działanie i który coraz bardziej pogrąża się w pogłębiających depresję rozmyślaniach. Z tego beznadziejnego stanu wydobędą go dwie kobiety, Hermina i Maria, z którymi będzie przebywał w odrealnionym świecie sztuki, doznając nowych, niezwykłych przeżyć. W l. 60. i 70., w okresie ponownego wielkiego zainteresowania twórczością Hessego, głównie w USA, powieść ta stała się niemal Biblią pokolenia hippisów. Tylko w powieści Narcyz i Złotousty (1930, Narziß und Goldmund), kolejnej "biografii duchowej" pisarza, rozdźwięk między zmysłowością a duchem, między sztuką a intelektem nie ma charakteru konfliktowego, lecz znajduje rozwiązanie w harmonii różnych żywiołów. Ostatnim z jego wielkich utworów prozatorskich, a jednocześnie podsumowaniem dorobku całego życia, jest powieść Gra szklanych paciorków (1943, Glasperlenspiel), ukazująca wizję utopijnej republiki uczonych, krainy ducha i sztuki, przeciwstawionej anarchii, chaosowi i barbarzyństwu współczesności. Ostatnia powieść Hessego to suma jego doświadczeń i symboliczny obraz epoki. Autor przenosi nas w utopijną prowincję, gdzie świecki zakon intelektualistów uprawia grę szklanych paciorków - sztukę, która jest syntezą dokonań całej kultury. Razem z narratorem, odtwarzającym biografię Józefa Knechta, śledzimy losy głównego bohatera powieści, jego drogę do tytułu mistrza gry i późniejszą ucieczkę ze wspólnoty graczy. Losy Knechta są niepokojącym i zastanawiającym symbolem: skłaniają do namysłu nad tym, czy sztuka i życie duchowe mają wpływ na losy świata i czy jest do pokonania przepaść dzieląca twory umysłu od przyziemnej rzeczywistości. Prozę Hessego tłumaczyli na polski m.in. M. Kurecka, M. Łukasiewicz, G. Mydelska, E. Ptaszyńska-Sadowska, E. Sicińska, M. Tarnowski, J. Wittlin. Opracowano na podstawie LEKSYKONU PISARZY ŚWIATA XX WIEKU
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz